Dzieje rawickich wodociągów; kanalizacja w Rawiczu

... nie zastanawiamy się, dlaczego w kranach naszych domów płynie woda, dokąd odprowadzane są „produkowane" przez nas ścieki. Nie myślimy, skąd dopływa do naszych domowych instalacji prąd i gaz, i co dzieje się z naszymi śmieciami. Warto poznać choćby cząstkę wiadomości na ten temat ...

Nie można dokładnie określić daty powstania rawickich wodociągów. Z dokumentów wynika, że prace związane z ich budową rozpoczęto w 1895 roku. Trwały one od 1895 do 1897 roku. Właśnie w 1897 roku rozpoczęto wykazywanie miesięcznej produkcji i sprzedaży wody.  

Od tamtego czasu nastąpiły: stopniowy wzrost „produkcji", rozbudowa sieci, modernizacja istniejących instalacji i unowocześnienie zakładu „wytwarzającego" wodę.

Rawickie wodociągi, na zlecenie Magistratu w Rawiczu, zbudował inżynier Max Kempel z Berlina. Był on właścicielem zakładu: „M. Kempel Zakład Budowy Gazu, Wody i Kanalizacji w Seegefeld". Pierwotnie funkcjonowały trzy studnie głębinowe, usytuowane w okolicy wsi Świniary (niemiecka nazwa Altring). Pierwszą analizę fizykochemiczną i bakteriologiczną wykonał 30 czerwca 1895 roku profesor Proskaner (badanie stwierdziło doskonałą jakość wody). Stacja pomp, zasilająca wodociąg rawicki wybudowana została (1897) we wsi Świniary, położonej około 7 kilometrów od granic miasta, w powiecie Góra Śląska. Sieć (rurociąg) wykonana została z żeliwnych rur o średnicy 300 milimetrów. Wodę ze studni wydobywały i podawały ją do rurociągu dwie pompy parowe. Warto wiedzieć, że nad wejściem do zbiornika wody w Świniarach widoczny jest rzeźbiony herb miasta Rawicza i data „1896".

W 1911 roku zainstalowane zostało kolejne urządzenie do pompowania wody.

Wcześniej, przed 1907 rokiem, zbudowano nowe studnie głębinowe. W latach 1912 i 1913 dokonano kolejnych modernizacji „pompiarni". Zainstalowano wówczas urządzenia wykorzystujące sprężone powietrze.

W 1920 roku (17 stycznia) weszły w życie postanowienia Traktatu Wersalskiego. Rawicz znalazł się w granicach Polski, Świniary pozostały w granicach Niemiec. Na mocy postanowień protokółu podpisanego 20 lipca 1922 roku, ujęcie wody dla Rawicza stało się własnością niemiecką. Władze niemieckie zgodziły się na pobieranie wody dla Rawicza ze Świniar (Altring), jednak początkowo wprowadzony został termin graniczny - 1935 rok.

W 1928 roku Rada Miasta Rawicza podjęła decyzję o budowie stacji wodociągów po stronie polskiej. Tereny wodonośne wybrał inżynier Ignacy Radziszewski z Politechniki Warszawskiej. Leżały one w okolicy dworca kolejowego. Studnie w tym miejscu rozpoczęto wiercić w 1932 roku. Niestety, wydajność nowych źródeł nie pozwoliła zaspokoić ciągle rosnących potrzeb rozwijającego się miasta. Nadal więc korzystano z ujęcia w okolicy niemieckich wówczas Świniar.

W 1936 roku stacja wodociągowa została zelektryfikowana a całe ujęcie unowocześniono (zainstalowano pompy elektryczne systemu „Beka").

W 1938 roku (24 marca)  dyrektor J. Skicki pisał w „Orędowniku Rawickim" między innymi: „Ogólna wydajność pomp wynosi obecnie 92 metry sześcienne wody na godzinę. Zbiornik wody o pojemności 600 metrów sześciennych mieści się w Altring (Świniary). Metr sześcienny wody kosztuje 35 groszy (przemysł 32 grosze). Długość sieci na terenie Rawicza wynosi 11360 metrów, na terenie Rzeszy Niemieckiej około 7000 metrów. Ogólna ilość zainstalowanych hydrantów wynosi 81 sztuk. Zainstalowanych wodomierzy jest 788 sztuk".

Na przełomie sierpnia i września 1939 roku dostawy wody do miasta zostały przerwane. W okresie II wojny światowej stacja działała jednak nadal.

Po zakończeniu działań wojennych, w dniu 1 marca 1945 roku, powołano do życia Zakład Wodociągów i Kanalizacji, podległy Prezydium Miejskiej Rady Narodowej. Od tego czasu przedsiębiorstwo zmieniało wielokrotnie nazwę i zakres działalności.

Po II wojnie światowej nastąpiła dalsza rozbudowa stacji w Świniarach. Rozbudowywano też sieć wodociągową w mieście. Z czasem zmodernizowano linię przesyłową wody, łączącą Świniary z Rawiczem. Modernizacje nastąpiły między innymi w latach 60 - tych i 70 - tych XX wieku.

W 1985 roku wybudowano i oddano do użytku stację uzdatniania wody, usytuowaną w Załęczu. Znajdują się tutaj filtry, sprężarki, pompy, zbiorniki wody i inne potrzebne urządzenia. Jest też tutaj laboratorium biologiczno - chemiczne. Z czasem podłączone zostały kolejne studnie głębinowe. Do stacji doprowadzona została w nowoczesny sposób energia elektryczna, co zapobiegło częstym wyłączeniom pomp i zanikom ciśnienia wody w instalacji. Dzięki temu nie mamy dzisiaj w mieście problemów z dostawą wody.

Działalność wodociągów wiąże się ściśle z potrzebą odprowadzania ścieków z miasta. Równolegle zatem z siecią wodociągową powstawała w mieście sieć kanalizacyjna (na niektórych pokrywach hydrantów, zaworów bądź włazów kanalizacyjnych są jeszcze stare, blisko stuletnie napisy, m.in. „A. Knispel S.K." i „Berlin"). Pierwsza mechaniczna oczyszczalnia ścieków powstała w okolicy cmentarza rzymskokatolickiego. Jej zabudowania „nadziemne" (dwa maleńkie murowane budynki o charakterystycznym kształcie)  istnieją do chwili obecnej. Wstępnie oczyszczone ścieki miejskie odprowadzane były z tej oczyszczalni kolektorem a później rowami do pól ryfulacyjnych (łąk) i dalej do rzeki Masłówki. W pierwszej połowie lat 70 - tych XX wieku wybudowano nową oczyszczalnię ścieków, przy ulicy Półwiejskiej. Była to jednak nadal oczyszczalnia mechaniczna. W latach 90 - tych nastąpiła modernizacja rawickiej oczyszczalni. Dobudowano część biologiczną, zlikwidowano natomiast uciążliwe osadniki. Na pierwszą dekadę XXI wieku przewidziano kolejną rozbudowę oczyszczalni ścieków w Rawiczu.

W związku z powstawaniem nowych osiedli mieszkaniowych w Rawiczu, wybudowano nowe kolektory sanitarne (równolegle deszczowe) i rozbudowano osiedlowe sieci kanalizacyjne. Na pograniczu Sierakowa i Rawicza powstała przepompownia ścieków, obsługująca północną stronę Rawicza (m.in. Osiedle im. Bohaterów Westerplatte). Kolejna przepompownia powstała na zapleczu stadionu żużlowego, przy ul. Świętojańskiej. Sieć kanalizacyjna obejmuje kolejne fragmenty Rawicza, w tym również przyległe do miasta Sierakowo oraz odległą od centrum dzielnicę - Sarnowę.

Janusz M. Hamielec