Plan miasta Rawicza; ulice miasta i ich nazwy
... możemy na chwilę przystanąć przed planszą z planem naszego miasta. Duże tablice z takim planem ustawione są m.in. w pobliżu ronda, w okolicy dużego parkingu przy skrzyżowaniu ulic Piłsudskiego i Mikołajewicza czy w rejonie bramy stadionu przy ulicy Spokojnej. W centrum planu zobaczyć możemy tak charakterystyczną dla Rawicza szachownicę ulic, widoczny jest zarys plant i ulice poza nimi, zaznaczona jest dzielnica Rawicza - Sarnowa ...
Sięgnijmy jednak tym razem do jednego z najdawniejszych planów Grodu Przyjemskich, planu sporządzonego 18 lutego 1827 roku (tu warto dodać, że znany jest jeszcze starszy plan Rawicza, narysowany prawdopodobnie w roku 1801, tuż po wielkim pożarze miasta).
Na sporządzonym, przypuszczalnie ręką miejskiego urzędnika, planie zaznaczono m.in.: zamek właścicieli miasta oraz dawne ogrody zamkowe (rejon dzisiejszej ulicy Stefana Bobrowskiego), ratusz, kościół katolicki ojców Reformatów wraz z klasztorem, kościół luterański, synagogę - szkołę żydowską (w centrum terenu ograniczonego dzisiejszymi ulicami: Kopernika, Średnią, Mickiewicza, Sikorskiego), strzelnicę Bractwa Kurkowego, młyn słodowy (okolica głównej bramy dzisiejszego Targowiska) oraz cztery bramy miejskie: Wrocławską (od południa), Berlińską (od zachodu), Poznańską (od strony północnej) i Wilhelmowską (w kierunku Szymanowa).
Na tymże planie zaznaczono numerami ulice położone w obrębie wałów. Według dołączonego spisu, ulice te nosiły nazwy: Wrocławska (dzisiejsza Grunwaldzka), Berlińska (dzisiejsza Wojska Polskiego), Poznańska (3 Maja), Wilhelma (17 Stycznia), Murarska (dzisiaj P. Skargi), Pocztowa (dzisiaj krótka uliczka Głowackiego), Banicka (St. Staszica), Karola (Kościelna), Kowalska (Kardynała Stefana Wyszyńskiego), Zamkowa (obecna ulica Podzamcze), Luizy (Królowej Jadwigi?), Katowska (Sikorskiego), Waltera (?), Garncarska (Sikorskiego i częściowo nieistniejąca), Kramarska (dzisiaj Kramarska i Średnia), Ratuszowa, Charlotty (Konopnickiej), Lipowa, Synagogowa (dzisiaj Kopernika), Wałowa (Mickiewicza), Rzeźnicka, Szkolna (Marcinkowskiego), Mała Szkolna (Piastowska), Kościelna (Wazów), Klasztorna, Wielka Kościelna (I. Buszy), Młyńska albo Słodowa (Szarych Szeregów), Schulza (?) oraz Wały i Fosy (ulice biegnące wzdłuż wałów miejskich).
Niestety, nie można ustalić dokładnego położenia kilku ulic - to znaczy ich początku i końca, gdyż plan miasta oraz znajdujące się na nim napisy sporządzono odręcznie i są one miejscami nieczytelne. Nietrudno zauważyć, że mimo upływu prawie 200 lat, niektóre ulice (Kramarska, Rzeźnicka, Ratuszowa, Klasztorna, Lipowa) ciągle mają takie same nazwy, jak dawniej. Jednak większość ulic zmieniła swoje nazwy i to nawet od 1827 roku kilkakrotnie.
Nieznany z imienia i nazwiska autor opisywanego planu naniósł na nim również, zapisując nazwy: Stary Rynek (dzisiejszy Rynek) i Nowy Rynek (Plac Wolności) oraz ogrody sukienników i ogrody warzywne (okolice dzisiejszych: Targowiska Miejskiego, Szkoły Podstawowej nr 1, Urzędu Skarbowego i Domu Seniora). Uwzględnił również dość dokładnie przebieg wałów miejskich (obecnych plant).
Dokładniejsza, pełna wersja planu, obejmująca zasięgiem obszar położony w odległości do 500 metrów od wałów miejskich, przedstawia także cztery przedmieścia: Poznańskie (rejon ulicy Przyjemskiego, zamieszkałego przez 347 mieszkańców - jak opisano - „dusz"), Wilhelmowskie (rejon dworca wschodniego PKP, 474 mieszkańców), Wrocławskie (okolice ulicy Sienkiewicza, 1032 mieszkańców) i Berlińskie (okolica ul. Piłsudskiego, 875 mieszkańców). Na pełnym planie odnaleźć możemy miejsca trzech rawickich cmentarzy: luterańskiego - ewangelickiego, katolickiego i żydowskiego. Zaznaczono też kilkadziesiąt wiatraków oraz drogi do nich, wieś Sierakowo, zbiornik wodny (staw? z młynem zapewne) pomiędzy Rawiczem a Sierakowem (okolice ulicy Łabędziej), drogi do Wrocławia (ciekawy przebieg - od południowo - wschodniego narożnika wałów na skos, w kierunku Dębna Polskiego, dzisiaj nie ma nawet śladu takiej drogi) oraz do Sarnowy i Wąsosza.
Na koniec jeszcze jedna ciekawostka. Plan, który tutaj przedstawiłem, został narysowany w skali ... kroków, co zostało odnotowane w krótkim opisie.
Janusz M. Hamielec