Św. Jan Nepomucen i jego wizerunki w okolicach Rawicza
... kolejny już raz odwiedzamy Sarnowę, dawne miasteczko, o historii starszej co najmniej o cztery wieki, niż dzieje Rawicza. Wędrując jej ulicami, dochodzimy do dwóch interesujących miejsc: świątyni parafialnej pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła i św. Doroty oraz cmentarza rzymskokatolickiego. W miejscach tych postarajmy się odnaleźć wizerunki jednego ze świętych, którego w szczególny sposób czcimy w miesiącu maju - świętego Jana Nepomucena.
Gdzie szukać ?
Najpierw w kościele parafialnym. Tutaj w prezbiterium, w środkowym polu bocznego, barokowego ołtarza, usytuowanego po stronie północnej - lewej, jest obraz z wizerunkiem św. Jana Nepomucena. Na krawędzi baldachimu ambony także umieszczono rzeźbę świętego Jana. Inna rzeźba tego świętego ustawiona jest na konsolce, znajdującej po południowej stronie wnętrza świątyni, na ścianie, w pobliżu chrzcielnicy.
Figura św. Jana Nepomucena stoi też na terenie starej części cmentarza rzymskokatolickiego w Sarnowie, przy końcu jego głównej alei. Na niewysokim cokole nie ma żadnych napisów, dat itp., nie wiadomo od kiedy rzeźba znajduje się w tym miejscu. Trudno powiedzieć, czy do czasu likwidacji cmentarza przykościelnego stała w pobliżu świątyni, czy od razu postawiono ją w obecnym miejscu.
Kim był święty Jan Nepomucen ?
Jan Nepomucen urodził się między rokiem 1348 a 1350 w miejscowości Pomuk (Nepomuk), leżącej w pobliżu Pragi. Jego prawdziwe nazwisko brzmiało Johannes Welflin. Ojciec Jana był urzędnikiem. Hagiografowie podają, że we wczesnym dzieciństwie Jan został cudownie uleczony z choroby. Miało się to stać, dzięki żarliwej modlitwie rodziców, którzy w podzięce postanowili ofiarować syna na służbę Bogu.
Jan był początkowo mnichem we frankońskim klasztorze cystersów w Ebrach, gdzie uzyskał podstawową wiedzę. W roku 1370 został klerykiem i notariuszem sądu biskupiego. W 1377 roku Jan wymieniony został jako zarządca wikariatu. Święcenia kapłańskie otrzymał w roku 1380 i po krótkim pełnieniu funkcji altarysty w katedrze praskiej, nominowany został na stanowisko proboszcza w kościele św. Galla w Pradze. Zyskał w tym czasie miano świetnego kaznodziei.
W latach 1380 - 1381 studiował w Pradze, a później, w latach 1382 - 1387 w Padwie. Uzyskał tytuł doktora prawa. W roku 1390 arcybiskup Jan z Jenstein mianował Jana Nepomucena wikariuszem generalnym arcybiskupstwa w Pradze. Władcą Czech i Śląska był w tym czasie król Wacław IV Luksemburski, sprzyjający husytom w zajmowaniu dóbr kościoła. Na tym tle dochodziło do częstych zatargów pomiędzy królem i arcybiskupem praskim, które wikariusz Jan Nepomucen starał się łagodzić. Po jednym z incydentów król postanowił aresztować arcybiskupa z kapitułą, lecz duchowny schronił się w swojej rezydencji w Rudnicach. Król w porywie złości uwięził jedynie trzech duchownych, w tym Jana Nepomucena. Uwięzieni byli torturowani. Dwóch kapłanów zostało zwolnionych, po złożeniu przysięgi milczenia, natomiast zmaltretowanego Jana Nepomucena, na rozkaz króla, w dniu 20 marca 1393 roku zrzucono z kamiennego mostu Karola do przepływającej przez Pragę Wełtawy (niektóre opracowania podają, że data śmierci jest nieznana). Ciało męczennika zostało odnalezione 17 kwietnia 1393 roku. Najpierw pochowano je w kościele św. Krzyża, a następnie przeniesiono do grobowca z napisem „Johannes de Pomuk" w katedrze św. Wita na Hradczanach (nagrobek ze srebra, z 1736 roku można dzisiaj oglądać).
Jedna z niepotwierdzonych opowieści, rozpowszechniana przez jezuitów podaje, że bezpośrednim powodem aresztowania Jana Nepomucena była niechęć do ujawnienia tajemnicy spowiedzi (Jan był spowiednikiem żony króla - Zofii). Inna opowieść mówi o tym, że król samowolnie chciał podnieść do godności katedry jeden z kościołów, czemu sprzeciwił się Nepomucen. Często podawana legenda mówi, że nad miejscem śmierci Jana ukazało się pięć gwiazd.
Zamordowanie Jana Nepomucena spowodowało ogromne oburzenie społeczeństwa Pragi i całych Czech, które zaczęło obdarzać męczennika wielką czcią, przerodzoną z czasem w kult. W 1721 roku Jan Nepomucen został beatyfikowany przez papieża Innocentego XIII. Niedługo potem, w 1729 papież Benedykt XIII kanonizował Nepomucena. Świętego Jana Nepomucena wspomina się w maju (w kalendarzach wymieniany jest pod datami 16 i 21 maja).
Święty Jan Nepomucen uznany został patronem spowiedników i dobrej sławy, opiekunem miejsc związanych z wodą (stąd na Dolnym Śląsku, w Czechach i nie tylko, jego pomniki stoją w pobliżu mostów), „stróżem" mostów, źródeł, potoków, studni, patronem tonących i orędownikiem w czasie powodzi. Za swego patrona uznają go wszyscy, których praca związana jest z wodą: marynarze, żeglarze, rybacy i flisacy. W 1732 jezuici uznali św. Jana Nepomucena za swojego obrońcę przed kłamcami.
Święty przedstawiany jest w charakterystycznym ubiorze kanonika. Na strój postaci składają się: czarna sutanna, biała komża obszyta koronką, roketa - krótka peleryna z gronostajowego futra oraz biret (nakrycie głowy). Atrybutami Jana Nepomucena są: trzymany w ręku krzyż odpustowy przeznaczony na godzinę śmierci; most, z którego został zrzucony; aureola z pięcioma gwiazdkami; zapieczętowany list, zamknięta kłódka, palec na ustach (symbole tajemnicy), książka (mówiąca o wykształceniu teologicznym), liść palmy (symbol męczeństwa), klucz lub stuła spowiednika.
Gdzie jeszcze, na ziemi rawickiej, można szukać wizerunków Jana Nepomucena ?
Podobizny świętego odnajdziemy m.in.: w Zakrzewie - w pobliżu kościoła (dzieło Jana Baszyńskiego); w Łaszczynie - w kościele, w bocznym ołtarzu (ciekawy obraz Jana Nepomucena w typowym stroju kapłana); w Wydawach - we współczesnej kapliczce przydrożnej; w Miejskiej Górce - jest figura na zewnątrz kościoła parafialnego p.w. św. Mikołaja; na Goruszkach (Karolinki) - w kościele klasztornym, jeden z bocznych ołtarzy dedykowany jest św. Janowi Nepomucenowi - w jego polu środkowym jest obraz świętego namalowany w końcu XIX wieku; w Szkaradowie - jest kamienna rzeźba św. Jana Nepomucena, pochodząca z przydrożnej kapliczki; w Konarach - w kościele parafialnym, w ołtarzu jest rzeźba św. Jana Nepomucena.
Warto wiedzieć, że w nieistniejącym dzisiaj kościele klasztornym p.w. św. Antoniego w Rawiczu (spalonym w 1945 roku) - przy północnej ścianie (lewej - patrząc od strony wejścia w kierunku ołtarza głównego), stał ołtarz boczny św. Jana Nepomucena.
Janusz M. Hamielec